Uitgever/schrijver Guus Bauer bespreekt alleen boeken die hij de moeite vindt om gelezen te worden. Dit keer komen aan bod Berlijn, een gids door de hoofdstad van de DDR, En in de nacht een riem, De Storm, Het verhaal van een huwelijk, Liefde, als dat het is. De boekwinkels Libris Venstra en Blankevoort geven hun leestip.

Op 9 november 1989 viel de Berlijnse Muur onder druk van de internationale gemeenschap en vooral door de niet meer te onderdrukken protesten van de inwoners van de DDR zelf. Het begin van het rappe einde van de socialistische heilstaat. Berlijnfanaten Erik Timmermans en Jaap Visser stelden het zeer informatieve – en ook rijk geïllustreerde en bijzonder mooi vormgegeven – compendium Berlijn, een gids door de hoofdstad van de DDR samen.

Het geeft een goed beeld van de achterliggende grote geschiedenis. Speerpunten in de historie van de gedeelde stad en personen die van belang zijn geweest worden uitgelicht. Daarnaast maken interviews met ooggetuigen duidelijk dat het allemaal niet zo zwart-wit was. Dat alles, over het algemeen, zonder een zweem van (n)ostalgie.

Men weet ook wel dat het pas sinds de eenwording mogelijk is om zo vrijuit over de veertig jaar DDR te spreken. De positieve punten, vooral in de begintijd, krijgen daardoor ook voldoende aandacht. Het tilt dit boek naar een hoger niveau, zorgt voor nuancering. Tegelijkertijd is een hang naar het verleden vooral voor de oudere generaties in het oosten wel begrijpelijk. De eenwording, in de zin van gelijkstelling, is beslist niet zo snel gegaan als dertig jaar geleden verwacht.

De internationaal gevierde Deense schrijver Jens Christian Grøndahl (1959) bracht in vertaling in Nederland al vijftien titels uit, maar het feit dat Portret van een man Boek van de Maand werd bij DWDD, zorgde alhier voor een omslag. Jens Christian is meester in het onderzoeken van de tijdgeest aan de hand van intermenselijke betrekkingen. En zoals bekend leidt communicatie vaak tot confusie. Zijn zeer precieze romans munten tevens uit in subtiel taalgebruik. Geen woord te veel.

De schrijver die niets aan het toeval overlaat, zonder dat het wat stijl, vorm, dialoog, spanningsboog en idioom ook maar een moment gekunsteld overkomt. Het is het bewust klein gehouden geluid dat juist ver draagt. Ook zijn nieuwste roman Storm heeft wederom veel zeggingskracht, maar voor het eerst heeft Jens Christian daar een sterk autobiografisch element aan toegevoegd.

Uiteraard, zoals het binnen een roman betaamt, zijn de scheidslijnen tussen feit en fictie diffuus. Het is eerder een rookgordijn dat de mogelijkheid schept om werkelijk alles te schrijven. Persoonlijke ervaringen in combinatie met verbeelding om te laten zien hoe de mens op bepaalde situaties reageert.

Het is de kwetsbaarheid van het leven, van relaties die Jens Christian zo herkenbaar schetst, pijnlijk en mooi tegelijk. Tegen alle ‘statistieken’ in, houdt de mens vast aan het romantische ideaal. Verwachtingen, vooroordelen en ingeroeste patronen. Jens Christian legt de onderhuidse problematiek binnen relaties genadeloos bloot, maar heeft altijd toch ook compassie met zijn personages. Het maakt ze mensen van vlees en bloed en daardoor o zo herkenbaar.

Wat heb ik eigenlijk gelezen? Dat vraag je je kortstondig af na het tot je nemen van de nieuwe roman En in de nacht een riem van Chrétien Breukers (1965). Een koortsdroom? Een terugblik van een middelbaar schrijver, die tot het uiterste wikt en weegt, een rapportage, een laconiek overzicht over de liefde, de bewustwording van lichamelijkheid?

Eén zaak is duidelijk, Breukers schuwt het experiment niet, gaat all-in met deze bijzondere, naar surrealisme neigende roman. Je zou het verhaal van Thomas Meerman – een personage dat verdacht veel op Breukers zelf lijkt, dat op sommige momenten niet alleen tegen de schrijver aanschurkt, maar als een schaduw met hem meeloopt – fragmentarisch kunnen noemen, maar in dit boek gebeurt tenminste daadwerkelijk wat, voornamelijk met de lezer. De schrijver getuigt hiermee van moed.

Deze roman, die evengoed De waarheid van het lichaam had kunnen heten, weet van begin tot eind te boeien, juist door de bliksemflitsen die door het hoofd van de verteller schieten. De poëtische achtergrond van dichter Breukers komt hier ten volste tot zijn recht. Het is het inklinken van herinneringen waar literatuur het meeste baat bij heeft. Weg met de uitgesponnen, langdradige vette pillen! Geen uitleg, geen gemakkelijk verhaaltje van A naar Z. De spanningsboog bevindt zich in elk fragment, in elke zin welhaast. Het is de taal die hier glorieert.

Toneel- en prozaschrijver Marijke Schermer (1975) zit in haar romans ongekend dicht op de huid van haar protagonisten. De haarscherpe dialogen, zonder onnodige toevoegingen als ‘zegt zij’ of ‘sprak hij’, zorgen ervoor dat je gedwongen wordt om de personages heel levendig voor je geestesoog te zien figureren, als ware het een toneelvoorstelling. Niets menselijks is hen vreemd.

De krachtige vorm van het werk van Schermer versterkt de invoelbaarheid. Haar dit jaar verschenen roman Liefde, als dat het is, een titel die werkelijk in elk opzicht de lading dekt, stelt vragen, noodt tot zelfreflectie.

Sev en David zijn bedpartners. Een relatie willen ze niet. Zij is daar nooit goed in geweest en hij is, voor hem, ietwat onverwacht verlaten door Terri na een, naar zijn idee, gelukkig huwelijk van vijfentwintig jaar. Hoe moet het verder met de kinderen? En dan is er ook nog Terri’s nieuwe vriend Lucas, een pure pragmaticus in de liefde, de katalysator.

Schermer onderzoekt het nieuwe samenzijn. Kun je jezelf losrukken uit een aangegaan verband zonder alles te slopen? Liefde als constructie, als medicijn, puberromantiek, vriendschap, lust, berusting, tevredenheid, verstikking. Een verhaal, in alle moderne facetten, over een eeuwig onderwerp.

Liefde, als dat het is, is een fijn meanderend boek. In feite is het niet heel erg van belang dat gelijk duidelijk is wie er aan het woord is. Het onderwerp is immers gemeengoed. Met het subtiele gebruik van een enkele bijzin weet Schermer een scène net te verschuiven of soms de betekenis helemaal te kantelen. Dat past bij de inherente stroperigheid van de intermenselijke relaties. Terri breekt los uit de sleur, maar in de loop van de tijd zoekt ze bij Lucas eigenlijk iets soortgelijks als waarvan ze afscheid heeft genomen.

David noemt het vertrek van Terri een natuurramp, kan het niet verkroppen, zoals Sev zich nooit aan een gezin heeft kunnen overgeven. Hij is haar ideale onderzoeksobject. Sev is schrijfster, voor de eerste ontmoeting met David stelt ze als het ware een instructiemail op, een kaart van haar woning, hoe hij zijn weg kan vinden naar haar verduisterde slaapkamer en het bed waarin ze op hem wacht.

Een van de mooiste zinnen uit Liefde, als dat het is, is overigens: ‘Vrij met mij zoals je schrijft.’ De ware kracht van het woord. Deze roman herbergt mooie oneliners, die fijn achteloos worden rondgestrooid, bijvoorbeeld: Het leven is een spel, alle relaties zijn proefopstellingen.

Het verhaal van een huwelijk is de eerste roman die in het Nederlands is vertaald van de Noorse schrijver Geir Gulliksen (1963). Hoofdpersoon Jon doet verslag van de werdegang van zijn huwelijk. Twintig jaar hebben hij en zijn gade een voorbeeldig leven geleid. De grote liefde van het leven. Een speciale harmonische band voor de eeuwigheid. Hoe is het mogelijk dat daar de klad in is gekomen?

Jon, wellicht zelf iets wijzer geworden, probeert de situatie vanuit haar perspectief te bekijken. Ergens toch tevergeefs. En dat maakt deze roman zo sterk, zo intens menselijk. Het is een onderzoek naar mogelijkheidsvoorwaarden. Een analyse van wat eens was. Zo helder als maar enigszins mogelijk. En dus versluierend. Ook door de originele vorm die Gulliksen heeft gekozen.

Hoe spijtig ook, een ander is nooit helemaal te doorgronden. Er zullen altijd vragen zijn. Sterker nog: de vragen zullen zich alleen maar ophopen. Aannames op aannames. Een ontelbaar aantal scenario’s. En weet zijn vrouw zelf eigenlijk wel wat de ware redenen zijn voor de breuk, kan zij zichzelf tot op de bodem doorgronden? Zelfs daar zit een element in van vergeefsheid. Het is zoals het is, een voldongen feit. De mens die geleid wordt door niet helemaal te duiden krachten.

Annemieke van der Sluis van Boekhandel Libris Venstra: “Nacht in Caracas is een klein literair juweeltje. Adelaida heeft haar moeder alleen begraven en moet verder met haar leven in Caracas. Maar  hoe kan je overleven in een land met zoveel geweld , terreur en willekeur. Welke keuzes maak je dan. Maar ze vertelt ook met prachtige poëtische zinnen over haar vroegere leven in Venezuela. Over vakanties bij haar tantes, klimmen in de pruimenboom en de Spaanse buurvrouw. Nacht in Caracas is een meeslepend en aangrijpend verhaal, dat iedereen zou moet lezen.”

Rob Kuyper van Boekhandel Blankevoort: “Net als in zijn vertalingen van Anna Karenina en Misdaad en straf is het ook in Hans Bolands vertaling van De kapiteinsdochter weer alsof het boek pas gisteren uit de pen van de schrijver is gevloeid. Zo van deze tijd.”